Πολλοί αναρωτιούνται τι συμβαίνει στη Μεγάλη Βρετανία. Οι περισσότερες χώρες (με εξαίρεση τις ΗΠΑ όπου υπάρχει ο παράγοντας Τραμπ) εφαρμόζουν ήδη δραματικά μέτρα περιορισμού των κοινωνικών επαφών και των μετακινήσεων: τα σχολεία και τα πανεπιστήμια κλείνουν, οι συναθροίσεις απαγορεύονται, οι επιχειρήσεις αρχίζουν να μεταφέρουν τις εργασίες τους στο διαδίκτυο, οι πτήσεις ακυρώνονται, τα σύνορα σφραγίζονται, ενώ οι πολίτες καλούνται να μείνουν στα σπίτια τους.
Στη Βρετανία η κυβέρνηση ετοιμάζεται να περάσει έναν νόμο με τη διαδικασία του κατεπείγοντος ώστε να μπορεί να υποχρεώσει τα σχολεία να μείνουν ανοιχτά, ενώ κανενός είδους εκδήλωση ή συνάθροιση δεν έχει απαγορευτεί ή αποτραπεί ακόμα. Το σκληρότερο μέτρο που έχει ληφθεί είναι ο κατ’ οίκον εγκλεισμός για επτά μόνο ημέρες για όσους έχουν ήδη τα συμπτώματα του κορωνοϊού. Τι ακριβώς συμβαίνει;
Τα πράγματα άρχισαν να ξεκαθαρίζουν στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον την Πέμπτη. Στο πλάι του στέκονταν οι δύο κορυφαίοι ειδικοί της κυβέρνησης (ο Chief Scientific Adviser και ο Chief Medical Officer), στους οποίους έχει αναθέσει την πλήρη ευθύνη για τη χάραξη της εθνικής στρατηγικής και τη λήψη των επιχειρησιακών αποφάσεων. Με απόλυτη ψυχραιμία και απάθεια, ο Μπόρις Τζόνσον ανακοίνωσε, ουσιαστικά προδίκασε, ότι «πολλές οικογένειες θα χάσουν δικούς τους ανθρώπους πριν της ώρας τους».
Η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να τηρήσει μια ριζικά διαφορετική στρατηγική σε σχέση με άλλες χώρες: αντί να προσπαθήσει να περιορίσει αμέσως τα κρούσματα του ιού, θα αφήσει ένα μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας να μολυνθεί, ούτως ώστε να αναπτυχθεί η λεγόμενη «ανοσία της αγέλης» (herd immunity). Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της κυβέρνησης, 60%-80% του βρετανικού πληθυσμού θα κολλήσει τον κορωνοϊό μέσα στους επόμενους έξι μήνες. Η εκτίμηση τους είναι ότι η κορύφωση της καμπύλης των κρουσμάτων θα γίνει σε 10-14 εβδομάδες (δηλ. περίπου σε τρεις μήνες, στις αρχές Ιουνίου). Πιστεύουν ότι 50% όσων πρόκειται να κολλήσουν, θα κολλήσουν 3 εβδομάδες πριν ή μετά το σημείο εκείνο, ενώ 95% όσων πρόκειται να κολλήσουν θα κολλήσουν 10 εβδομάδες πριν ή μετά.
Το σκεπτικό της κυβέρνησης είναι ότι έτσι –και εφόσον καταφέρουν να ελέγχουν τη ροή εισαγωγών, θανάτων και εξαγωγών απ’τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ)– θα μειωθεί κατά 20% η κορύφωση της επιδημίας, ενώ ταυτόχρονα θα αναπτυχθεί μαζική ανοσία που αφενός μεν θα περιορίσει την περαιτέρω εξάπλωση του ιού, αφετέρου δε θα αποτρέψει την επανάληψη του φαινομένου τον επόμενο χειμώνα. Οι σύμβουλοί του πρωθυπουργού είναι πεπεισμένοι ότι ο κορωνοϊός δεν είναι ένα περιστασιακό φαινόμενο. Πιστεύουν ότι «ήρθε για να μείνει» και ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί τώρα ανοσία της αγέλης – έστω με μια εμπροσθοβαρή ανθρωποθυσία για να αποφευχθούν τα χειρότερα αργότερα. (Η καλύτερη και πιο συνοπτική εξήγηση και αιτιολόγηση της στρατηγικής αυτής είναι μέχρι στιγμής σε αυτό εδώ το thread στο Twitter).
Δεν γνωρίζουμε ακόμα ακριβώς ποια είναι η θνησιμότητα του κορωνοϊού. Γνωρίζουμε όμως ότι είναι πολλαπλάσια της γρίπης. Ακόμη και με τα πιο αισιόδοξα σενάρια, η στρατηγική της κυβέρνησης θα οδηγήσει σε θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους – κυρίως ανθρώπους που ανήκουν στις πιο ευάλωτες ομάδες (ηλικιωμένοι άνω των 70 και ανοσοκατεσταλμένοι). Εάν δε καταρρεύσει το σύστημα υγείας και χαθεί ο έλεγχος της κατάστασης, ο αριθμός των θυμάτων μπορεί να είναι ασύλληπτος.
Η κυβέρνηση θέλει να μείνουν ανοιχτά τα σχολεία όχι (μόνο) επειδή το κλείσιμό τους θα ανάγκαζε τους γονείς-εργαζόμενους να μείνουν στα σπίτια τους να τα προσέχουν, παραλύοντας την οικονομία, αλλά επειδή τα παιδιά είναι οι πιο αποτελεσματικοί μεταδότες του ιού χωρίς να κινδυνεύουν τα ίδια. Με άλλα λόγια η κυβέρνηση αυτή τη στιγμή χρησιμοποιεί τη νέα γενιά ως εργαλείο μετάδοσης του ιού στον γενικό πληθυσμό μέχρι να θεωρήσει ότι το ΕΣΥ (το NHS) έφτασε σε σημείο κορεσμού. Μετά θα κλείσει τη «στρόφιγγα» για να ελέγξει τη διασπορά ούτως ώστε αυτή να συνεχιστεί μέχρι και το καλοκαίρι.
Η στρατηγική αυτή είναι εξαιρετικά, εξαιρετικά ριψοκίνδυνη. Είναι ένα παιχνίδι ρώσικης ρουλέτας. Το ότι πολλοί άνθρωποι θα πεθάνουν δεν το αρνείται κανείς, ούτε καν η κυβέρνηση που φαίνεται να το αποδέχεται μοιρολατρικά.
Τα σενάρια ως προς τις επιδιώξεις της κυβέρνησης είναι δύο: το επιστημονικό/ιδεαλιστικό και το πολιτικό/κυνικό:
(α) το επιστημονικό σενάριο είναι ότι όσοι ζουν αυτή τη στιγμή στη Βρετανία συμμετέχουν άθελά τους στο μεγαλύτερο πείραμα Επιστήμης της Συμπεριφοράς (Behavioural Science) που έγινε ποτέ. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, οι ειδικοί της κυβέρνησης προσπαθούν να χειραγωγήσουν τη συμπεριφορά του πληθυσμού με βάση εξελιγμένα μαθηματικά μοντέλα και προσομοιώσεις ούτως ώστε να μειώσουν το συνολικό ανθρώπινο «κόστος» του κορωνοϊού. Το εάν αυτό το πείραμα θα τους «βγει» δεν θα το μάθουμε τώρα, αλλά μετά από μήνες ή χρόνια, όταν συγκρίνουμε τα ποσοστά θανάτων με άλλες χώρες. Πάντως μερικοί από τους κορυφαίους ειδικούς στον κόσμο –συμπεριλαμβανομένων των επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του διευθυντή της σημαντικότερης επιστημονικής επιθεώρησης (Lancet), καθηγητών δημόσιας υγείας και γιατρών του NHS– θεωρούν ότι είναι μια «τρελή», «εγκληματική» και «λανθασμένη» στρατηγική. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο το αν η «ανοσία της αγέλης» θα επιτευχθεί εγκαίρως και με ποιο κόστος. Η κυβέρνηση δέχεται οξεία κριτική για το ότι, μέχρι στιγμής, δεν έχει δημοσιοποιήσει τα μοντέλα και τα δεδομένα στα οποία βασίζει τον σχεδιασμό της. Ουσιαστικά χρησιμοποιεί ένα «μαύρο κουτί» το οποίο είναι διαθέσιμο μόνο σε έναν κλειστό κύκλο γύρω από τον πρωθυπουργό.
(β) το πολιτικό σενάριο είναι ακόμα πιο σκοτεινό. Σύμφωνα με πολλούς επικριτές της βρετανικής στρατηγικής, η κυβέρνηση ουσιαστικά προχωράει σε μια δραματική κίνηση κοινωνικού δαρβινισμού και ευγονικής, αφήνοντας εκατοντάδες χιλιάδες ευάλωτων πολιτών να πεθάνουν αβοήθητοι και, μέσω αυτού του σοκ, ουσιαστικά κάνοντας ένα reset στο σύστημα πρόνοιας και συνταξιοδότησης της χώρας. Αυτή η δεύτερη επιδίωξη είναι εξαιρετικά κυνική και θυμίζει θεωρία συνωμοσίας. Ωστόσο, τα τραγικά ηθικά διλήμματα τα οποία ήδη αντιμετωπίζουν οι γιατροί της Ιταλίας και τα οποία τους αναγκάζουν να διαλέγουν ποιους ασθενείς θα σώσουν με βάση τις πιθανότητες επιβίωσης, δείχνουν ξεκάθαρα και έμπρακτα ότι αυτός ο παράγοντας είναι ήδη μια πραγματικότητα.
Το κλειδί και η ηθική αχίλλειος πτέρνα της βρετανικής κυβέρνησης είναι το θεμέλιο του σκεπτικού τους: από την αρχή της κρίσης ο Chief Medical Officer και ο Chief Scientific Adviser αντιμετωπίζουν την καμπύλη διασποράς του ιού ως ένα προτετελεσμένο γεγονός το οποίο δεν μπορεί ούτε να αποτραπεί, ούτε καν να μετατεθεί, παρα μόνο –ίσως– να μετριαστεί. Όλη τους η στρατηγική είναι βασισμένη στην πρόβλεψη ότι το peak της επιδημίας είναι σε 3 μήνες, λες και αυτό είναι ένα δεδομένο, ένα θέσφατο. Αυτό όμως ισχύει εφόσον δεν υπάρξει ουσιαστική παρέμβαση. Προϋποθέτει και προδικάζει την αρχική απραξία και τη μαζική διάδωση. Όπως έχει ήδη αποδειχθεί από τις συγκριτικές καμπύλες διασποράς σε διαφορετικές χώρες, ο ρυθμός εξάπλωσης διαφέρει ανάλογα με τα μέτρα της κάθε χώρας. Εάν η Βρετανία είχε εφαρμόσει αμέσως περιοριστικά μέτρα, ο ρυθμός εξάπλωσης θα ήταν λογικά διαφορετικός.
Μέσα σε ελάχιστες μέρες ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια μας δύο ριζικά διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς τη διαχείριση αυτού που μάλλον θα καταστεί το σημαντικότερο παγκόσμιο γεγονός μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι προσεγγίσεις αυτές έχουν βαθιά ιδεολογικές, αξιακές και πολιτικές ρίζες και αναφορές (ως προς αυτό προτείνω τις εξαιρετικές αναλύσεις του Κώστα Ρουμανιά και του Νικόλα Σεβαστάκη).
Ακόμη και αν η κυβέρνηση αλλάξει τώρα στάση και εφαρμόσει lockdown αύριο το πρωί, είναι αμφίβολο αν η ανθρωπιστική κρίση μπορεί να αποφευχθεί πλέον.
Εάν υπάρξει όφελος από την πολιτική της βρετανικής κυβέρνησης αυτό θα φανεί σε βάθος χρόνου. Μέχρι τότε αντιμετωπίζουμε το πολύ ρεαλιστικό ενδεχόμενο μιας μεγάλης ανθρωπιστικής καταστροφής που θα σημαδέψει τη χώρα για πολλές γενιές. Σήμερα τα θύματα διπλασιάστηκαν μέσα σε 24 ώρες, ο αριθμός όμως είναι ακόμα «μόνο» διψήφιος. Προς το παρόν μια μικρή πλειοψηφία των πολιτών (55%) υποστηρίζει τους χειρισμούς της κυβέρνησης, ενώ 59% λένε ότι δεν φοβούνται μήπως κολλήσουν. Ένας στους τέσσερις αρνούνται να αλλάξουν καν τις συνήθειες και τη συμπεριφορά τους.
Τα τελευταία εικοσιτετράωρα, αθλητικοί όμιλοι ακυρώνουν αγώνες, πανεπιστήμια μεταφέρουν τα μαθήματά τους στο διαδίκτυο ενώ άλλοι φορείς αρχίζουν να παίρνουν πρωτοβουλίες ακύρωσης εκδηλώσεων. Όλα αυτά γίνονται όχι απλώς ερήμην της κυβέρνησης αλλά σε αντίθεση με τη διακηρυγμένη πολιτική της, ακριβώς επειδή άνθρωποι σε θέσεις ευθύνης βλέπουν τι γίνεται σε άλλες χώρες και αρνούνται να πάρουν την ευθύνη περαιτέρω διασποράς του ιού. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα κίνημα από τη βάση.
Ωστόσο, με παντελή έλλειψη περιοριστικών μέτρων εδώ και δύο μήνες, και με βάση τα όσα ακούμε από φίλους και ειδικούς σε διαφορετικές περιοχές της χώρας, είναι εξαιρετικά πιθανό η διασπορά του ιού να είναι ήδη μαζική. Ακόμη και αν η κυβέρνηση αλλάξει τώρα στάση και εφαρμόσει lockdown αύριο το πρωί, είναι αμφίβολο αν η ανθρωπιστική κρίση μπορεί να αποφευχθεί πλέον. Στη Βρετανία επικρατεί μια ανατριχιαστική ησυχία, ένα κλίμα αμηχανίας και αναμονής. Είναι η ηρεμία πριν το τσουνάμι που θα σκάσει σε λίγες μέρες ή εβδομάδες.
