H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CORYLUS avellana (Κόρυλος η αβελλάνα). Ανήκει στην οικογένεια των Σημυοειδών. Τη γνωρίζουμε με το κοινό όνομα Φουντουκιά.
Υπάρχουν αρκετά είδη φουντουκιάς. Στη χώρα μας συναντούμε δύο. Την ήμερη φουντουκιά ή λεπτοκαρυά (στην οποία αναφερόμαστε σήμερα) και την αγριοφουντουκιά.
Η αγριοφουντουκιά είναι αυτοφυής βρίσκεται μεμονωμένα σε διάφορα δάση της χώρας. Οι καρποί της είναι γνωστοί ως φουντούκια Κωνσταντινούπολης.
Αλλα είδη φουντουκιάς είναι η γιγάντια με ύψος 35 μέτρων και μεγάλη παραγωγή μακρύκαρπων φουντουκιών.
Η λεπτοκαρυά είναι μικρό δέντρο που δεν ξεπερνά σε ύψος τα 6 μέτρα. Εχει μακριούς, ευθείς, ευλύγιστους θαλλούς, οι οποίοι χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες για την ανακάλυψη νερού με ραβδοσκοπία.
Τα φύλλα της είναι ωοειδή, πριονωτά, εναλλάσσονται και φέρουν τρίχες.
Τα άνθη της έχουν διαφορές μεταξύ τους και τα αρσενικά σχηματίζουν μακριές ταξιανθίες ενώ στα θηλυκά οι ταξιανθίες είναι μικρές και περιβάλλονται από λέπια. Τα θηλυκά άνθη της φουντουκιάς εμφανίζονται σε γυμνά κλαδιά με ένα σκούρο κόκκινο χρώμα κατά το χειμώνα και νωρίς την άνοιξη όπου γονιμοποιούνται με τον άνεμο, ενώ τα αρσενικά άνθη κάνουν την εμφάνιση τους το χειμώνα όπου σιγά-σιγά παράγουν γύρη. Τα θηλυκά άνθη της φουντουκιάς για να γονιμοποιηθούν θα χρειαστεί αρκετός χρόνος, και η ανάπτυξή τους γίνεται σε κλεισμένους καρπούς σε ένα φυλλώδες κέλυφος. Οι καρποί της φουντουκιάς παράγονται σε ομάδες. Το φυλλώδες κέλυφος καλύπτει, περίπου τα τρία τέταρτα της επιφάνειας. Τα κίτρινο-καφέ φουντούκια έχουν σχήμα σφαιρικό προς ωοειδές. Εχουν μήκος περίπου 1,5-2 cm και 1,2-2 εκατοστά πλάτος.
Αφού περάσει το καλοκαίρι, το κέλυφος γίνεται καφέ από πράσινο που ήταν, ενώ τα φύλλα γίνονται χρυσοκίτρινα. Μετά από αυτή τη διαδικασία αρχίζουν από το δέντρο να πέφτουν τα φουντούκια.
Φύεται στα ορεινά δάση. Στη χώρα μας τη συναντούμε ιδιαίτερα σε Ήπειρο, Θεσσαλία, Αιτολωακαρνανία, Ευρυτανία, Αρκαδία, Εύβοια, Λακωνία και Κεφαλλονιά.
Ιστορικά στοιχεία
Οι αρχαίοι έλληνες ονόμαζαν το δέντρο “Κάρυον ποντικόν” (καρύδι προερχόμενο από τον Πόντον) και ο Θεόφραστος αναφέρει την ποικιλία Corylus colurna ως “Καρύα η Ηρακλεωτική”. Το όνομα κόρυλος ετυμολογείται από την αρχαία ελληνική λέξη “κόρυς” (περικεφαλαία), καθώς ο καρπός του φουντουκιού όταν είναι φρέσκος περιβάλλεται από φλοιώδες περίβλημα κάνοντάς το να μοιάζει με στρατιωτικό κράνος. Η λέξη φουντούκι έχει τούρκικες ρίζες (f?nd?k) και έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό λεξιλόγιο από τον καιρό της τουρκοκρατίας.
Στη λαϊκή ιατρική τον φλοιό της ρίζας τον συνιστούσαν ως αντιπυρετικό. Θεωρούσαν ακόμη τη γύρη των ανθέων αποτελεσματική κατά της επιληψίας, Από το ξύλο του δέντρου έβγαζαν ένα λάδι εμπυρευματικό, που χρησιμοποιούσαν κατά της οδονταλγίας, των εντερικών σκωλήκων και σε δόση λίγων μόνο σταγόνων.
Στη λαϊκή ιατρική για την αντιμετώπιση των ρευματικών πόνων έπαιρναν φύλλα φουντουκιάς με ίση ποσότητα φύλλων καρυδιάς και πρόσθεταν σε αυτά στάχτη καπνού ή στάχτη από τσόφλια ώριμων φασολιών και κοινό αλάτι. Τα κοπάνιζαν στο γουδί και την σκόνη την έψηναν μαζί με ελαιόλαδο. Το παρασκεύασμα αυτό το έτριβαν στα πονεμένα μέρη.
Συστατικά – χαρακτήρας
Οι καρποί της φουντουκιάς περιέχουν λευκωματοειδή 17,4%, λίπος 62,60%, μη αζωτούχες ουσίες 7,22%, τέφρα 2,49% και νερό 1,11%.
Τα φουντούκια (και το κέλυφος τους) περιέχουν αντιοξειδωτικές ουσίες όπως ταννίνες, φαινολικά οξέα, φλαβονοειδείς ενώσεις και βιταμίνη Ε. Η βιταμίνη Ε είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό διαλυτό σε λιπαρά, που απαιτείται για τη διατήρηση της ακεραιότητας της κυτταρικής μεμβράνης των βλεννογόνων μεμβρανών και του δέρματος προστατεύοντας από τις επιβλαβείς ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.
Είναι πλούσια σε μονο-ακόρεστα λιπαρά οξέα, όπως είναι το ελαϊκό, καθώς και σε απαραίτητα λιπαρά οξέα, όπως είναι το λινελαϊκό οξύ που είναι χρήσιμα για την υγεία της καρδιάς.
Περιέχουν φυλλικό οξύ το οποίο είναι μια σημαντική βιταμίνη του συμπλέγματος των βιταμινών Β, που βοηθά στην πρόληψη της μεγαλοβλαστικής αναιμίας και συμβάλλει στην πρόληψη ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα των εμβρύων. Περιέχουν και άλλες σημαντικές βιταμίνες του συμπλέγματος Β, όπως ριβοφλαβίνη, νιασίνη, θειαμίνη, παντοθενικό οξύ και πυριδοξίνη (βιταμίνη Β-6). Περιέχουν επίσης, πολλά χρήσιμα μέταλλα, όπως μαγγάνιο, κάλιο, ασβέστιο, χαλκό, σίδηρο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο και σελήνιο. Ο χαλκός και το μαγγάνιο είναι σημαντικοί συν-παράγοντες του αντι-οξειδωτικού ένζυμου, δισμουτάση του υπεροξειδίου. Ο σίδηρος βοηθά στην πρόληψη της μικροκυτταρικής αναιμίας. Το μαγνήσιο και ο φώσφορος είναι σημαντικά συστατικά για τον μεταβολισμό των οστών.
Τέλος είναι πλούσια σε διαιτητικές φυτικές ίνες, που όπως έχει φανεί, μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη πολλών χρονίων νοσημάτων (καρδιαγγειακά, καρκίνος του παχέος εντέρου κ.λπ.).
Ο φλοιός των τρυφερών βλαστών περιέχει στυπτικά, ρετσίνι, οξέα και χρωστικά φλαβονικά.
Τα φύλλα περιέχουν φλαβονόλες (ολιγομερείς προανθοκυανιδίνες) και μικρές ποσότητες βιταμίνης C.
Ανθιση ? χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει κάθε Ανοιξη και οι καρποί εμφανίζονται το Φθινόπωρο. Η φουντουκιά παράγει καρπούς, περίπου τρία χρόνια μετά τη φύτευση.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, ο φλοιός των τρυφερών βλαστών, οι καρποί και το έλαιο των καρπών. Η συγκομιδή των καρπών γίνεται όταν τα φουντούκια παίρνουν χρώμα καστανό.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Τα φύλλα περιέχουν μία ομάδα συστατικών που ονομάζονται ολιγομερείς προανθοκυανιδίνες. Αυτές στηρίζουν το κολλαγόνο στους συνδετικούς ιστούς του σώματος και είναι χρήσιμες για την καταπολέμηση κιρσών και μωλωπισμών.
Δρουν στυπτικά και επουλωτικά. Είναι ωφέλιμα σε διάρροια, μώλωπες και κιρσούς. Οι καρποί είναι εξαιρετικά θρεπτικοί και βοηθούν σε περίοδο ανάρρωσης. Συνίσταται σε αδύνατους, λιπόσαρκους και φυματικούς. Ακόμα σε σακχαροδιαβητικούς γιατί περιέχουν πολύ μικρή ποσότητα υδατανθράκων.
Το φουντουκέλαιο έχει ευχάριστο, λεπτό άρωμα και γεύση. Είναι θρεπτικό λάδι και προάγει την υγεία του δέρματος και των μαλλιών. Δρα επίσης κατά των σκουληκιών των εντέρων, ιδιαίτερα κατά της ταινίας.
Ερευνες έχουν δείξει ότι τα φύλλα της φουντουκιάς περιέχουν την αντικαρκινική ουσία ταξόλη.
Η φουντουκιά συνδυάζεται με το Αγριμόνιο για τη διάρροια, με το Πλαντάγκο ή τη Φυκάρια για τις αιμορροΐδες και με την Καλέντουλα για τις κιρσώδεις φλέβες.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα φύλλα παρασκευάζονται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε δύο κουταλάκια του τσαγιού ξηρά φύλλα, ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το σκεπάζουμε για μέχρι να κρυώσει. Σουρώνουμε και πίνουμε δύο με τρεις φορές την ημέρα.
Ο φλοιός των βλαστών παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ρίχνουμε δύο κουταλάκια του τσαγιού ξηρό βότανο σε ένα φλιτζάνι νερό και το βράζουμε για 5 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε πρωί και βράδυ.
Προφυλάξεις
Οι καρποί του φουντουκιού θέλουν πολύ καλό μάσημα και δεν συνιστώνται σε στομάχια αδύνατα και δυσπεπτικά γιατί είναι βαρυστόμαχα.
