H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι GRATIOLA officinalis (Γκρατιόλα η φαρμακευτική). Ανήκει στην οικογένεια των Σκρουφουλαριϊδών. Φυτρώνει σε Ευρώπη, βόρειο και δυτική Ασία και τη βόρειο Αμερική. Είναι διαδεδομένη σε υγρούς τόπους, σε τυρφώδη εδάφη, έλη, λάκκους και ελώδη λιβάδια. Στη χώρα μας το συναντούμε σε Θεσσαλία, Πελοπόννησο, νησιά του Ιονίου και στη Δυτική Μακεδονία, αλλά δεν υπάρχει κάποια γνωστή δημώδης ονομασία του βοτάνου. Οι χωρικοί το γνώριζαν μόνο ως βότανο που δηλητηριάζει τα ζώα αν το φάνε.
Είναι πολυετής πόα ύψους 15 έως 50 εκατοστών, με σαρκώδες ρίζωμα. Στέλεχος όρθιο, κενό εσωτερικώς, χωρίς ή με λίγες διακλαδώσεις, στρογγυλής τομής στη βάση του και τετράγωνης προς τα επάνω. Φύλλα αντίθετα με κολεούς, λογχοειδή, με λεπτές οδοντώσεις. Ανθη μασχαλιαία, μονήρη, με ποδίσκο και με ανοιχτό ρόδινο χρώμα. Τα άνθη του είναι ερμαφρόδιτα. Εχουν δηλαδή και αρσενικά και θηλυκά όργανα.
Ιστορικά στοιχεία
Η Γκρατιόλα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη βοτανοθεραπευτική στον Μεσαίωνα. Τη χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά και όλα τα ιατρικά βιβλία εξήραν τις αρετές του βοτάνου. Είχε μεγάλη εκτίμηση ως θεραπευτικό φυτό. Τη θεωρούσαν δώρο από τον Θεό για τους ανθρώπους. Ηταν αποδεδειγμένο γιατρικό για την αδύνατη καρδιά και το οίδημα που συνδεόταν με την πάθηση. Ο γλυκοζίτης γκρατιοτοξίνη που περιέχει το φυτό, λειτουργεί παρόμοια με την δακτυλιδίνη της δακτυλίτιδας. Στη συνέχεια εγκαταλείφτηκε λόγω της τοξικότητάς του και αντικαταστάθηκε από άλλα βότανα.
Στη Γαλλία το ονόμαζαν “το βοτάνι του φτωχού”. Αναφέρεται και με την ονομασία Ύσσωπος Hedge αλλά δεν έχει καμία σχέση με τον HYSSOPUS officinalis.
Παλαιότερα το φυτό ήταν φαρμακευτικό και το χρησιμοποιούσαν σαν ελαφρύ καθαρτικό και ελμινθοκτόνο. Η λαϊκή ιατρική χρησιμοποιούσε το φυτό εναντίον των δερματικών παθήσεων και των αιμορροΐδων.
Η ρίζα και το ανθισμένο στέλεχος του φυτού χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν για θεραπεία προβλημάτων του ήπατος, την μεγαλοσπληνία, υδρωπικία, ίκτερο, σκουλήκια εντέρων κ.α..
Συστατικά – χαρακτήρας
Το βότανο είναι άοσμο αλλά έχει ναυτιώδη, δυσάρεστη και εξαιρετικά πικρή γεύση λόγω των γλυκοζιτών (κουκουρμπιτασίνες) που περιέχει. Εχει χημικές ουσίες οι οποίες έχουν δράση αντιβακτηριακή, αντιφλεγμονώδη, αντιαλλεργική και αντικαρκινική. Η Γκρατιόλα περιέχει γλυκοζίτες, λιγνάνες, αλκαλοειδή, φλαβονοειδή, σαπωνίνες, γλυκοσίδια και καφεϊκό οξύ.
Ανθιση ? χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το βότανο ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται το ανθισμένο φυτό και η ρίζα. Συλλέγεται ανθισμένο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και χρησιμοποιείται μετά την αποξήρανση του.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Δρα ως διουρητικό με καρδιοτονωτική δράση και καθαρτικό. Το νωπό βότανο έχει εμετική και καθαρτική ενέργεια. Τα ξηρά κονιοποιημένα φύλλα ή το έγχυμα τους, έχουν έντονες καθαρτικές ιδιότητες. Το βότανο δρα επίσης κατά του αρθριτισμού, των ρευματοπαθειών, των παθήσεων του ήπατος, του δέρματος και των νεύρων, σε δόση 0,5 ή ενός γραμμαρίου. Η ρίζα είναι εμετική σε υψηλές όμως δόσεις προκαλεί έντονη γαστρεντερική φλόγωση και θάνατο.
Εχουν αναφερθεί θετικά αποτελέσματα από την χρήση του βοτάνου κατά της υδρωπικίας, κατά της αναφροδισίας, των μανιακών εκδηλώσεων, όπως και κατά των εντερικών σκωλήκων και της ταινίας, σε ελαφρές εμετικές δόσεις. Τα εκχυλίσματα του G. officinalis έχουν χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με πρόπολη και άλλα βότανα (βερμπάσκο) στην παρασκευή αλοιφών για τη θεραπεία της ακμής. Το βότανο χρησιμοποιείται σαν φάρμακο στην ομοιοπαθητική και σήμερα είναι σε χρήση ένα ρευστό εκχύλισμα σαν καθαρτικό και διουρητικό για περιπτώσεις αρθρίτιδας και παθήσεων του ήπατος, χρόνιας γαστρεντερίτιδας, κολικών παθήσεων των νεφρών και νυμφομανία.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψημα (η ρίζα) ή ως έγχυμα (φύλλα και άνθη).
Το υγρό εκχύλισμα του φυτού μπορεί να λαμβάνεται το πρωί πριν το πρόγευμα σε ποσότητα 1-2 γραμμάρια μέσα σε αφέψημα μολόχας.
Προφυλάξεις
Η Γκρατιόλα είναι τοξική. Εχουν προκληθεί θανατηφόρες δηλητηριάσεις από τη χρησιμοποίηση της ως εκτρωτικού φαρμάκου.
Υπερβολική δόση μπορεί να προκαλέσει νεφρικές βλάβες και αιμορραγία του εντέρου. Ως παρενέργειες ακόμη αναφέρονται η ναυτία και η νυμφομανία.
Απαγορεύεται η χρήση του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης γιατί προκαλεί έκτρωση.
Επιμέλεια:
ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ
info@herb.gr
