Καχεξία: ορισμός, αίτια, αντιμετώπιση.

Η καρκινική καχεξία εμφανίζεται στον ογκολογικό ασθενή όταν χάνει την μυική του μάζα, χωρίς απαραίτητα να μειώνεται το λίπος του. Στο 80% των περιστατικών με καρκίνο κάθε απώλεια βάρους είναι απώλεια μυών και όχι λίπους.

ΟΡΙΣΜΟΣ: Η καχεξία ορίζεται πλέον ως πολύ-παραγοντικό σύνδρομο με συνεχή απώλεια μυικής μάζας με ή χωρίς απώλεια λιπώδους ιστού. Το 20% των θανάτων στους καρκινοπαθείς οφείλονται στην καχεξία, περίπου 14.000 ετησίως στη χώρα μας. Κινδυνεύουν περισσότερο οι ασθενείς με καρκίνο στομάχου, παγκρέατος, οισοφάγου (>80%) και έπειτα οι ασθενείς με καρκίνο κεφαλής –τραχήλου και εντέρου (60-80%). Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε υπέρβαρους ή παχύσαρκους ασθενείς αφού εκεί η απώλεια βάρους συχνά υποδιαγιγνώσκεται, με αποτέλεσμα να επέρχεται απώλεια μυικού ιστού με διατήρηση του λίπους, γνωστή ως σαρκοπενική παχυσαρκία.

ΑΙΤΙΑ: Οφείλεται σε διάφορους μεταβολικούς μηχανισμούς συνεπεία φλεγμονωδών εξεργασιών από τον όγκο ή τον οργανισμό ως άμυνα. Ο οργανισμός αντιλαμβάνεται τον όγκο ως ξένο σώμα προκαλώντας ανοσολογική απόκριση. Το σώμα προσπαθεί να αποκτήσει επιπλέον αποθέματα ενέργειας από τους μυς, με τη μορφή αμινοξέων, τα μετατραπεί σε γλυκόζη για να διατηρηθεί η λειτουργία του εγκεφάλου.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να απενεργοποιήσουμε αυτήν την  απάντηση στον καρκίνο, ακόμη και όταν μπορούμε να παρέχουμε στον ασθενή όλα τα βασικά θρεπτικά συστατικά.

Διαγνωστικά Κριτήρια: 

απώλεια Σωματικού Βάρους  >5% τους τελευταίους 6 μήνες
Δείκτης Μάζας Σώματος <20kg/m2 και απώλεια 2% του ΣΒ
Σαρκοπενία (ΔΜΣ<19kg/m2  ) και απώλεια >2% του ΣΒ

Κατηγορίες Καχεξίας:

ΠΡΟΚΑΧΕΞΙΑ: απώλεια βάρους <5% με κύριο σύμπτωμα την ανορεξία
ΚΑΧΕΞΙΑ: όπως διαγνωστικά κριτήρια
ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΚΑΧΕΞΙΑ: πολύ σοβαρή, μη αναστρέψιμη, μορφή, απώλεια βάρους >20%, ανεξάρτητος προγνωστικός δείκτης θανάτου.

Παράδειγμα: ένας ασθενής με σύνηθες βάρος 70kg που αναφέρει απώλεια 3,5kg έχει ήδη μπει σε καχεξία!!! Μια αδύνατη ασθενής 55κιλών με απώλεια 1κιλού μόνο γίνεται καχεκτική.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Η αναστροφή της προ-καχεξίας και της καχεξίας είναι εφικτή στις περισσότερες περιπτώσεις. Ο Διαιτολόγος ανιχνεύει την καχεξία , διενεργεί εμπεδισιομετρία για να μετρήσει με ακρίβεια την μυική μάζα και έμμεση θερμιδομετρία (μέτρηση μεταβολικών αναγκών) για να καθορίσει τις θερμίδες που πρέπει να λάβει ο ασθενής. Εν συνεχεία φτιάχνει ειδικό διαιτολόγιο λαμβάνοντας υπ’ όψη του α)την διόρθωση του μυικού ιστού που χρειάζεται να επιτευχθεί, β) παρενέργειες ή ανατομικές δυσκολίες, γ) οδό σίτισης (στόμα-καθετήρα-παρεντερική) δ) λοιπά νοσήματα, ε) θεραπευτικό πρωτόκολλο/ χειρουργική επέμβαση. Αποφασίζει, σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό, για συνταγογράφηση διατροφικού σκευάσματος όπου απαιτείται. Επιβάλλεται τακτικός επανέλεγχος του ασθενούς με εμπεδισιομετρία και βιοχημικές παραμέτρους (βλέπε Πίνακα 1).

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ: το βασικότερο είναι ή πρόληψη της απώλειας βάρους-καχεξίας γι’ αυτό σας συστήνουμε, ΑΜΕΣΩΣ, μόλις διαγνωστείτε με καρκίνο:

να ζυγίζεστε καθημερινά και να καταγράφετε κάθε απώλεια βάρους,
να μην παραλείπετε κανένα γεύμα, μην μειώνετε ποσότητες,
να τρώτε 2 μικρά ενδιάμεσα γεύματα,
να επιλέγετε τροφές πλούσιες σε θερμίδες και πρωτεΐνες  (δείτε  παραρτήματα 5.4 & 5.5)
αποφύγετε τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες (δείτε παράρτημα 5.2) γιατί προάγουν το αίσθημα του κορεσμού και χορταίνετε εύκολα με λίγες θερμίδες!
Ζητήστε άμεσα βοήθεια αν η απώλεια βάρους σας είναι ήδη >5% ( θα το βρείτε πολλαπλασιάζοντας το σύνηθες βάρος σας με 0,05)
Διατροφική υποστήριξη κατά την διάρκεια της θεραπείας.

Κατά την διάρκεια της θεραπείας ο ογκολογικός ασθενής πρέπει να διατρέφεται σωστά έτσι ώστε να αποφύγει κάθε απώλεια βάρους, να αναπληρώνει τις θρεπτικές ελλείψεις και να ανταποκρίνεται με τον βέλτιστο τρόπο στις παρενέργειες που προκαλεί η χημειο- ή /και άκτινο-θεραπεία ή μια χειρουργική επέμβαση.

Το πλέον κρίσιμο σημείο διατήρησης ή ανάρρωσης σε υγιές επιπέδο θρέψης του ασθενούς είναι η κατανάλωση των απαραίτητων θερμίδων (ενέργειας) και πρωτεϊνών που αναγκαιούν.

Ο Διαιτολόγος που ειδικεύεται στην διατροφή των καρκινοπαθών ακολουθεί τα εξής βήματα για να καθορίσει το Διαιτολόγιό τους:

ΒΗΜΑ 1Ο :  Ιστορικό Ασθενούς + Διατροφικό Ιστορικό

ΒΗΜΑ 2Ο :  Αξιολόγηση Θρέψης –ανίχνευση καχεξίας μέτρηση  Βασικού μεταβολικού Ρυθμού Ηρεμίας (BMR) με μηχάνημα Έμμεσης Θερμιδομετρίας.

ΒΗΜΑ 3Ο : Κατάρτιση Διαιτολογίου  Ασθενούς

ΒΗΜΑ 4Ο : Παρακολούθηση ασθενούς , επανέλεγχος και αλλαγές διαιτολογίου όπου χρειάζεται. Τακτική εκτίμηση θρέψης βάση παραμέτρων (Πίνακας 1).

(*Σημείωση Συγγραφικής Ομάδας: τα 5 βήματα διατροφικής υποστήριξης αποτελούν το Πρωτόκολλο Διατροφικής Υποστήριξης Καρκινοπαθούς που εφαρμόζεται από τον Kοινωφελή Οργανισμό Φοίνικα, σύμφωνα με τις Συστάσεις της Guidelines ESPEN 2016 και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ογκολόγων –ESMO 2011).

Διατροφή και χημειοθεραπεία.

Η χημειοθεραπεία αυξάνει τις ενεργειακές ανάγκες του ασθενούς και συχνά τον επιβαρύνει με παρενέργειες οι οποίες δυσκολεύουν την λήψη τροφής με κίνδυνο την απώλεια βάρους και την πρόκληση καχεξίας.

Πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην αντιμετώπιση ή/και πρόληψη των παρενεργειών της χημειοθεραπείας, από τον θεράποντα ιατρό, προκειμένου να διασφαλίζεται η απρόσκοπτη σίτιση του ασθενούς και η διατήρηση της ποιότητας ζωής του.

Πολλά κοινά αντικαρκινικά φάρμακα συνδέονται με ανάπτυξη φλεγμονής στον βλεννογόνο του στόματος, του οισοφάγου και του εντέρου με αποτέλεσμα σοβαρές δυσφαγίες , δυσκαταποσίες και διάρροιες. Κάθε ημέρα που ο ασθενής, εξαιτίας των παρενεργειών από την θεραπεία, δεν τρώει καταβολίζει την μυική του μάζα για να επιβιώσει, επιτείνοντας τον κίνδυνο της καχεξίας, αν χάσει >5% του σωματικού βάρους, που είχε πριν την έναρξη της θεραπείας. Συμβουλευτείτε το Παράρτημα 5.1 για την αντιμετώπιση των παρενεργειών της χημειοθεραπείας.

Οι ασθενείς παραπονιούνται συχνά για μεταβολή της γεύσης τους, αισθάνονται 30 φορές εντονότερα το γλυκό, δυστροπούν με τα ζεστά και απεχθάνονται τις  οσμές του φαγητού.  Υπάρχουν ειδικά συνταγογραφούμενα διατροφικά σκευάσματα σε μορφή χυμού, κρέμας ή ζελέ που ενδείκνυνται για την υποστήριξη θρέψης ασθενών που αδυνατούν να διατραφούν επαρκώς από το στόμα. Ο ασθενής πρέπει να δοκιμάζει, αντίστοιχης σύστασης, προϊόντα διαφορετικών εταιρειών μέχρι να επιλέξει αυτό που του ταιριάζει γευστικά, αν και αυτά δεν γίνουν αποδεκτά τότε η παρέμβαση του Διαιτολόγου πρέπει να εστιάζει άμεσα, στην εντερική ή παρεντερική διατροφή.

ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ:

 Η αντιμετώπιση των παρενεργειών της χημειοθεραπείας, με την διατροφή σας, είναι πολύ σημαντική για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας σας . Τηρείστε τις συμβουλές του Παραρτήματος 5.1, για κάθε παρενέργεια που νιώθετε, αν αδυνατείτε να λάβετε τροφή για τον οποιοδήποτε λόγο αναζητήστε ΑΜΕΣΑ συμβουλή ειδικού, κινδυνεύετε από καχεξία!